Sen beni biliyorsun daha önce Kastamonu Bozkurt'ta bir sel felaketinin koordinasyonunda aktif olarak bulunmuştum. Bir afet tecrübem var yani.   İsmail Hocam söyleyeceklerim birkaç başlıkta olacak, bu yazdıklarım hem kendi tecrübelerim hem de daha önce dünyanın çeşitli yerlerinde afetlerde bulunmuş doktor büyüklerimin tecrübeleri. 1- Orada 2-3 güne salgın hastalıklar başlayacak muhtemelen, kemirgenler ortalığa çıkacak. Çöplerin sıkıştırılarak, ağzı kapatılarak ve derhal uzaklaştırılması çok kritik.  Kedi-köpekleri besleyerek kontrol altına almak ve açıkta asla gıda artığı bırakmamak orada çok önemli. 2- İlk stoklar eriyince son kullanma tarihi geçmiş ürünler depolara çekilecek, buna muhakkak dikkat etmeleri lazım. Özellikle mamalarda ve az bilinen markalarda son kullanma tarihi geçmiş ürünlerle daha çok karşılaşılıyor. Birilerinin bunları sürekli kontrol etmesi lazım.   3- Motorize ekipler varsa onlar hasarlı bölgelere çok iyi giriyorlar, onları aktif kullanmak lazım. Çok hızlı malzeme taşıyabiliyorlar. Coğrafya çok geniş, motorize ekipler çok aktif kullanılmalı. Getir-Yemeksepeti vs. gönüllü kuryelerini görevlendirsinler para vereceklerine. 4- Demir kesme makası ve bilimum tersine inşaat materyali, tecrübeli inşaat ustası veya inşaat mühendisi marifetiyle çok iyi iş görür. İnşaat ustalarından, inşaat amelelerinden çok yararlanılabilir. İnsan kaynağından ziyade ekipman yetersizliği oluyordur sıkça. Onun için inşaat işçilerini inşaat malzemeleriyle beraber bölgeye çağırmak lazım. 5- Yardıma giden herkeste bir shift problemi var. Herkes gider gitmez çalışıyor ve ertesi güne bitap düşüyor ama ertesi gün de devam edilmesi lazım. 48 saat çalışanlar oluyor ama verim çok düşüyor. Bu farkındalığı gönüllülerde yaratmak lazım. Öte yandan onlar da hastalanabiliyor orada ve gönüllülerin sağlık problemleriyle uğraşılıyor; bu çok gereksiz ve önlenebilir bir işgücü kaybı. Akdeniz milleti olduğumuz için insanlar beklemeye-dinlenmeye alışkın değiller ne yazık ki. 6- O bölgede çalışan herkesin tetanoz ve kuduz aşısı olması lazım çünkü tetanoz ve kuduzun ilacı yok ve inşaat parçacıklarından vücudu kesip 3-5 gün sonra acıyla öldürür bu hastalıklar. Eldivensiz iş yapılmamalı orada. Gerçekten enkazdan kurtarılanlarla enerji harcamak varken gönüllülerle uğraşmak çok acı veriyor insana. Gözlerini iyi koruması lazım herkesin. Çevreye her aşamada moloz vs yayılabilir; gönüllerin kalıcı görme kaybı yaşamaması lazım. 7- Su kaynakları çok kritik. Özellikle deprem dolayısıyla yeraltındaki çatlaklar suları kirletebilir. Öte yandan çevrede barajlar da var; o barajlar güvenlik açısından kontrol edilmiştir ama sağlık açısından da kontrol edilmeli.  8- Abdest alan vs. insanlarda bile birkaç gün içinde ishaller görülmeye başlanabilir. Çeşme suyu kültürü orada yaygın olabilir, depremden kurtulanlar hasbelkader çeşme suyu içip hasta olabilirler. Mesela önümüz cuma; şadırvanların bağlı olduğu depolar derhal klorlanmalı. Basit bir klor seviye ölçme cihazı var sağlık müdürlüklerinde, onunla ölçüp depoyu klorluyorsun.   9- Sular paket su dahi olsa açıkta beklerse, iyi şartlarda saklanmazsa ishal yapabiliyor. Hava soğuk olduğu için bu ihtimal düşük ama su şişelerinin ağzı kirlenip bu şekilde de ishal olabiliyor. Dağıtılan yemeklere konulan sular da aynı şekilde hasta edebiliyor. O yüzden suları yerden yüksekte ve üzeri opak bir örtü ile örtülerek muhafaza etmek gerekiyor. 10- Gıda yardımları iyi saklanmazsa hiç akla gelmeyecek şekilde gıda zehirlenmeleri olabilir. Dağıtılan tavuklu-etli yemekler il dışından gelmiyor, orada yapılıyordur. 1. haftadan sonra depo koşulları iyi değilse veya havadaki tozu üzerlerine alırlarsa toplu zehirlenmeler olabilir bak 1-2 gün sonra haberlerde bi de bunları görebiliriz. 11- Koordinasyon için yeterince alan açılmıyor genelde. Orada her 1000 metrekarelik bir alan için 10.000 metre karelik bir alan açmak gerekiyor çünkü hem konaklama, hem tuvalet-duş gibi ihtiyaçlar, hem yeme-içme servisleri, hem çöpler, hem depo alanları, hem koordinasyon merkezleri... için büyük alanlara ihtiyaç duyuluyor.  12- Bu koordinasyonları AFAD yapıyordur ama AFAD'ın tüm kadroları yetişemeyebilir ne yazık ki, olay çok büyük bir olay. Gönüllüler ise genelde iyi niyetle oradalar ama ya herkes enkaza odaklanmış, ya tamamen amatör insanlar ya da orada drama kovalamak için kalabalık yaratıyorlar.   13-  Kalanların psikolojik durumları bu durumda iyice berbat oluyor. Toplumsal psikolojiyi de etkiliyor bu durum. O yüzden psikologlara büyük iş düşüyor. Sürekli herkesin story atması, video çekmesi oradaki insanları çok kötü etkiliyor. İnsanlar acılarını rahatça yaşayamıyor. O kalabalık içinde yalnız kalabilecekleri alanlar açmak lazım. AFAD kontrolü ele aldıkça oradaki dramaqueen'leri bi uzaklaştırması lazım.    14- Bak çok kritik başka bir şey söyleyeceğim: Enkaz kaldırılırken elektrik verilecek o bölgeye. Burada elastik çizmeler çok önemli. Yerdeki açık uçlardan, elektriğin olmadığı düşünülen yerlerden elektrik çarpmasıyla insanlar ölebilir. Bir anda olup biter her şey. Çok kötü sonuçları olur. Özellikle ıslak elektrik hatları ölüme davetiye çıkarır. Bu konuda insanlar çok ciddi uyarılmalı. Çok çok hayati bir sorun bu, kalanlar için. 15- Gözlerde siperlikle çalışılması gerekiyor demiştim, özellikle enkaza fiziksel olarak girecek herkes için yanlış müdahaleler sonucu enkaz altında kalması veya molozlarla yaralanmalar çok tehlikeli. Gönüllü biri oradan bir yerini sakatlayıp, kör olup dönebilir, hiç şakası yok.   16- Ara ara belirli bölgelerin böceklere karşı ilaçlanması lazım hijyen açısından ama bunu yaparken doğal denge bozulacağı için sürekli birilerinin bu durumlara karşı tetikte olması gerekiyor. Tarım Müdürlükleri'nin bu konuda yetişmiş elemanları var ama, herkes enkaza odaklanmış durumda değildir inşallah. Enfeksiyonşara  karşı  tedbir alınmalıdır.   Benim bir afet tecrübem var ama tecrübemi aktaramıyorum. İnşallah bu açıklamalrım  biirleirne  tecrübe  kazandırır   Selam ve  dua ile...